W życiu kierujemy się wartościami, które wcielone są w nasz język. Dobrze jest czasem pomyśleć jak język gruntuje w sobie te wartości i w jaki sposób dostarcza nam możliwości myślenia. Bo myślimy przecież językiem, wartościami i słowami, które te wartości nazywają.
Zapraszamy na 10 wyjątkowych spotkań z prof. Jerzym Bralczykiem, który opowiada o wartościach takich jak: uczciwość, piękno, prawda, szacunek, odpowiedzialność, godność, tolerancja, wolność, wrażliwość, sprawiedliwość.
Mecenasem cyklu jest Grupa ANG SA. Za pomoc w realizacji nagrania serdecznie dziękujemy gospodarzom Pałacu Boglewice.
Odcinek 1 – Uczciwość
Kiedy jesteśmy uczciwi mamy spokojne sumienie, wewnątrz siebie czujemy się w porządku. Uczciwość to z jednej strony rzetelność, porządność, sumienność. A z drugiej – prawość, honor, równość. Czy uczciwość jest mierzalna? Czy jest trudna? Jakie mamy wyobrażenie o uczciwości? Jak ją sprawdzić, weryfikować?
Odcinek 2 – Piękno
Wśród znanych od starożytności wartości piękno, dobra i prawda – z tych trzech piękno zdaje się być najbardziej subiektywną wartością. Piękno jest domeną estetyki, tak jak dobro jest domeną etyki. Czy najpierw było piękno czy dobro? Czy wartość piękna powoli odchodzi? Może do piękna jako takiego już mniej się odwołujemy, mniej myślimy o ideałach piękna.
Odcinek 3 Prawda
Prawda – ma szczególne znaczenie spośród trzech głównych wartości jakimi są piękno, dobro i prawda. Za prawdę ludzie oddawali życie, cierpieli. Prawda weryfikuje inne wartości. To słowo ma w sobie pewien rodzaj wzniosłości, patosu. Chcemy żyć w prawdzie, stawać w prawdzie. Prawda zawsze wypłynie na wierzch. Dziś z prawdą mamy pewien kłopot. W natłoku najrozmaitszych informacji mamy trudności z weryfikacją – co dziś jest prawdziwie?
Odcinek 4 – Szacunek
Szacunek oznacza z jednej strony ocenianie, szacowanie, z drugiej poszanowanie, poważanie, oddawanie czci. Chciałoby się, aby Ci, których my szanujemy, nas szanowali, albo przynajmniej mieli poszanowanie.
Odcinek 5 – Odpowiedzialność
Ponosić odpowiedzialność – czy to nie jest coś przykrego, czy to jest ciężar? A może raczej jest cnotą, czymś dobrym, pozytywnym? Człowiek odpowiedzialny to człowiek dojrzały, samodzielny, gotowy do odpowiadania. Wiąże się to z pewnym przywilejem, ale też ponoszeniem winy.
Odcinek 6 – Godność
Godność – czy jest cechą relacyjną czy wewnętrzną? Mówimy o godności jako randze, stanowisku. Kojarzy nam się z honorem, dumą – jest to coś, do czegoś ludzie powinni dążyć. Wszyscy walczymy o godne życie i powinniśmy prowadzić godne życie. Mówi się o wstawaniu z kolan, podnoszeniu – często to słyszmy w tekstach populistycznych.
Odcinek 7 – Tolerancja
Tolerancja – słowo pochodzi z łaciny – znosić, wytrzymywać, a także aprobować. Można coś tolerować, wynika to z naszego wyboru. Ja nie chciałbym być tolerowanym – wołałbym, żeby mnie ktoś uznawał, szanował, aprobował. Bo tolerowanie zakłada pewien rodzaj wyrozumiałości. Postawa tolerancji nie może wynikać z przymusu, z obowiązku tolerancji społecznie wyznaczonego.
Odcinek 8 – Wolność
Słodkie słowo wolność, niesione na różnych sztandarach. Wartość niezwykle cenna. Wolność była na początku. Wolność jako wartość także jest poczuciem. Nie chcemy niewoli, przymusu. W naszej historii wolność łączy się z walką. Co jest prawdziwą wolnością? Czy wolność ma granice? Czy jest cnotą?
Odcinek 9 – Wrażliwość
Czy wrażliwość jest wartością? Wrażliwość łączy się z czułością, delikatnością, subtelnością, tkliwością. Mówimy o głębokiej wrażliwości w kontekście zjawisk społeczne. Ktoś może być wrażliwy na krzywdę, ktoś inny na sztukę, muzykę, język.
Odcinek 10 – Sprawiedliwość
Jest to wysoka wartość, wierzymy w nią, że da słuszność czy to dziejową czy społeczną, że jest dana światu, abyśmy postrzegali świat jako porządny, ułożony według norm. Możemy się jej domagać, możemy jej szukać lub ją wymierzać. Jest abstrakcyjna, bo potrafi czegoś wymagać, coś nakazywać. Sprawiedliwość nie musi dla wszystkich identyczna, każdy może mieć jej inne wyobrażenie…
Jerzy Bralczyk
Językoznawca, polonista, profesor nauk humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Od lat służy konsultacjami różnym instytucjom, jest ekspertem językowym w sprawach konfliktowych i jurorem w konkursach o charakterze językowym. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, Komitetu Językoznawstwa PAN, Rady Etyki i Ładu Informacyjnego przy Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie i Collegium Invisibile. Profesor Bralczyk odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2013 r. otrzymał Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
