Eskapizm dnia powszedniego

Tak się złożyło, że mieszkam i pracuję w niewygodnym dla siebie kraju. Piszę „złożyło się”, ponieważ biorąc pod uwagę skomplikowaną historię Śląska Cieszyńskiego, na którym się urodziłam, moi przodkowie mogli przekazać mi zupełnie inną narodowość, język, religię, o mentalności nie wspominając.

Tak się jednak losy potoczyły, że urodziłam się i dorastałam w Polsce. Najpierw komunistycznej, potem tej dziko kapitalistycznej, tej otwierającej się na standardy europejskie i w końcu wstającej z kolan. Poniższy tekst kończę pisać w pierwszym dniu nadziei na lepsze dzisiaj. Nie jutro, dzisiaj! Bo na „czekanie na jutro” już nikt z nas nie ma czasu. Dosyć straciliśmy energii na marszach, podpisywaniu petycji i malowaniu protestacyjnych bannerów. W kraju „niewygodnym”, bo niedającym poczucia ani komfortu, ani bezpieczeństwa. W kraju, w którym między innymi – bo wymieniać mogłabym długo – moje podatki
wspierają finansowo działania diametralnie odmienne od mojego światopoglądu, gdzie bliskie mi osoby nazywane są „ideologią”, a największe zasoby naturalne przekształcane w nieistotny produkt eksportowy.

No i oczywiście sztuka – obszar, w którym pracuję – wykorzystywana jako tuba propagandowa konserwatywnej, kołtuńskiej i uwsteczniającej myśli.

Sztuka powinna w swym jądrze poszerzać horyzonty, pobudzać do kreatywnego myślenia, pogłębiać wrażliwość i otwartość na nowe i odmienne, ale i budować kapitał kulturowy – co jak mantrę powtarzam zarówno moim klientom i klientkom, jak i osobom studenckim.

Niestety, przez ostatnie lata w przejętych przez władze instytucjach publicznych została sprowadzona w najlepszym razie do powierzchownego wybryku o wątpliwej estetyce. Nie wspominając o działaniach najbardziej zagorzałych wyznawców propagujących nienawiść i wykluczenie.

Nie jest tak, jak wydaje się wielu osobom, że zmiany te nie mają znaczenia, że frekwencja w muzeach zmalała, a to, co jest w nich pokazywane, nie ma znaczenia. Jest wręcz odwrotnie. Nowa ideologia tupta – trawestując jedne z najbardziej poruszających słów ostatnich lat, wypowiedziane przez Mariana Turskiego w czasie obchodów 75. rocznicy wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau.

Muzea i galerie dawno nie były tak oblegane. Jeśli jest to wystawa Chagalla (Muzeum Narodowe w Warszawie), sprzedawana publiczności jako zakupowy sukces dekady wzbogacający naszą narodową kolekcję, to szkodliwość tego działania jest niewielka. Dla szeroko pojętego widza jest to okazja zobaczenia kilku poprawnych odbitek i kontaktu z twórczością artysty o światowej randze. Zaś to, czy pieniądze mogły zostać wydane na inny, bardziej zasadny obiekt, to sprawa drugorzędna. Jednak, gdy na fasadzie jednej z dotychczas najważniejszych instytucji sztuki współczesnej (CSW Zamek Ujazdowski) wisi wielkoformatowy plakat zrównujący lidera opozycji z przywódcą totalitarnego państwa mordującego właśnie za wschodnią granicą cywilów, zaczyna robić się niebezpiecznie.

Publiczność pozbawiona rzetelnej krytyki nie jest w stanie obiektywnie ocenić wydźwięku prezentowanej im sztuki.

Co może nieco dziwić, polityczny ucisk, a co za tym idzie, kaganiec instytucjonalny nie spotkały się z wyraźnym antyrządowym ruchem artystycznym. Nieliczne akcje, jak kartonowe transparenty Pawła Żukowskiego, ironiczne rysunki Bolesława Chromrego czy zakończona karami pieniężnymi akcja „List”, która bardziej wywołana była czasem pandemii, a nie polityką rządu jako takiego, trudno uznać za satysfakcjonujące. Przecież narzucana ideologia budzi bunt i niezgodę w środowisku progresywnej sztuki już od ośmiu lat. Najmocniejszym gestem sprzeciwu, a może raczej bezpiecznego odwrotu była wolta wykonana przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, które w obawie przed odgórnym osadzeniem nowej osoby dyrektorskiej zmieniło garnuszek z ministerialnego na miejski.

Radykalne zmiany na stanowiskach dyrektorskich w najważniejszych instytucjach publicznych spotykały się raczej z wymownym milczeniem, bojkotowaniem ich programu wystawienniczego czy budzącymi
uśmiech na twarzy akcjami typu jedzenie bananów pod Muzeum Narodowym w Warszawie (akcja przeciwko zdjęciu z wystawy sztuki nowoczesnej prac Natalii LL).

Bojkot tych instytucji powodował brak dyskusji na ich temat, a tym samym przechodzenie do porządku dziennego nad szkodliwym programem wystawienniczym. Tego typu działania uderzały przede wszystkim w sztukę jako taką lub pracowników i pracowniczki tych instytucji, którzy postanawiali pozostać na polu walki, trwać mimo wszystko i „robić swoje” w imię dobra samej placówki, pełni nadziei, że kiedyś karta się odwróci.