Przez dziesięciolecia rozwój gospodarczy był utożsamiany z nieustannym wzrostem produktu krajowego brutto (PKB). Wzrost ten miał gwarantować poprawę jakości życia, tworzenie nowych miejsc pracy i wzrost dochodów. W ostatnich latach ten model rozwoju napotyka coraz więcej ograniczeń: wyczerpywanie się zasobów naturalnych, zmiana klimatu oraz rosnące nierówności społeczne. W tym kontekście coraz częściej pojawia się pytanie: czy gospodarka cyrkularna może zastąpić wzrost PKB jako główny motor gospodarki? Czy możliwe jest odejście od modelu „więcej i więcej” na rzecz efektywnego wykorzystywania dostępnych zasobów?
PKB, jako wskaźnik ekonomiczny, mierzy wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce, ale nie uwzględnia jakości życia, stanu środowiska czy zrównoważonego wykorzystywania zasobów. Paradoksalnie, wzrost PKB może wynikać ze zdarzeń negatywnych – np. usuwanie skutków klęsk żywiołowych czy wzrost wydatków na ochronę zdrowia spowodowany zanieczyszczeniem środowiska.
Nowe metody oceny dobrobytu
Coraz częściej mówi się o konieczności odejścia od paradygmatu wzrostu PKB jako jedynego miernika rozwoju. Kraje takie jak Nowa Zelandia czy Finlandia wprowadzają alternatywne wskaźniki, np. Indeks Dobrostanu (Wellbeing Index), który uwzględnia czynniki społeczne i ekologiczne. To pokazuje, że świat szuka nowych metod oceny dobrobytu, w których wzrost konsumpcji nie jest jedynym celem.
Gospodarka cyrkularna to model, który opiera się na eliminacji odpadów i ponownym wykorzystywaniu zasobów. Zamiast produkować, zużywać i wyrzucać (model liniowy), dąży do maksymalnego wydłużenia cyklu życia produktów poprzez recykling, naprawę, ponowne użycie i minimalizację odpadów.
Ten model może przynieść korzyści nie tylko dla środowiska, ale i dla gospodarki. Według raportu Ellen MacArthur Foundation, wdrożenie zasad gospodarki obiegu zamkniętego w Europie mogłoby zwiększyć produktywność zasobów o 3%, co przełożyłoby się na oszczędności rzędu 600 miliardów euro rocznie. Co więcej, gospodarka cyrkularna stwarza nowe miejsca pracy – w sektorze recyklingu, serwisowania produktów czy technologii innowacyjnych.
Zmiana podejścia do konsumpcji – czy możliwa?
Jednym z największych wyzwań dla gospodarki cyrkularnej jest zmiana podejścia do konsumpcji. Współczesny model gospodarczy opiera się na masowej produkcji i sprzedaży, co napędza wzrost PKB. Konsumpcja jest promowana jako synonim sukcesu, a trwałość produktów często jest celowo ograniczana (tzw. planowe postarzanie).
Przejście na gospodarkę cyrkularną wymaga zmiany mentalności – zarówno konsumentów, jak i przedsiębiorstw. Konsumenci muszą odejść od podejścia „więcej znaczy lepiej” i zacząć zwracać uwagę na jakość, trwałość i możliwość ponownego wykorzystania produktów. Z kolei firmy powinny wdrażać modele biznesowe oparte na dzieleniu się zasobami (np. ekonomia współdzielenia), leasingu zamiast sprzedaży czy produkcji modułowej, umożliwiającej łatwą naprawę i modernizację.
Gospodarka cyrkularna nie jest utopijną wizją, ale koniecznością w obliczu wyzwań XXI wieku. Może ona zastąpić model oparty na nieustannym wzroście PKB, ale wymaga zmiany sposobu myślenia o rozwoju i konsumpcji. Zamiast dążyć do wzrostu za wszelką cenę, powinniśmy skupić się na efektywnym wykorzystywaniu zasobów i jakości życia. Odejście od modelu „więcej i więcej” nie musi oznaczać stagnacji, ale może prowadzić do bardziej zrównoważonego i sprawiedliwego systemu gospodarczego.
Bartosz Jamróz
